Η χρήση αλκοόλ κατά την εφηβική ηλικία

Σήμερα, η μέση ηλικία που ένα κορίτσι στην Αμερική ξεκινά να πίνει αλκοόλ είναι τα 13 έτη. Στα αγόρια η έναρξη γίνεται συνήθως στα 11. 

Σε πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο η χρήση αλκοόλ από ανηλίκους είναι ένα πρόβλημα ευρέως διαδεδομένο με πολλές και ποικίλες συνέπειες. Οι νέοι που καταναλώνουν αλκοόλ είναι πιθανό να γίνονται βίαιοι, να εμπλέκονται σε τροχαία που οφείλονται στην κατανάλωση αλκοόλ και να πάσχουν από κατάθλιψη ή κάποια διαταραχή άγχους. Ωστόσο, υπάρχουν και άλλες επικίνδυνες συμπεριφορές για τις οποίες μπορεί να ευθύνεται το αλκοόλ. Νέοι που ξεκινούν να πίνουν πριν την ηλικία των 21 ετών είναι πιθανό να:

• Γίνονται βίαιοι
• Να κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας
• Να έχουν σεξουαλικές επαφές χωρίς προφύλαξη και με πολλούς συντρόφους
• Να αναπτύξουν εξάρτηση από το αλκοόλ μετέπειτα στη ζωή τους.

Οι έφηβοι πειραματίζονται με το αλκοόλ σε μικρότερες ηλικίες από ότι παλαιότερα. Έρευνες έχουν δείξει ότι στην Αμερική περισσότερα από τα μισά παιδιά ηλικίας από 12 μέχρι 20 ετών έχουν καταναλώσει αλκοόλ τουλάχιστον μια φορά στη ζωή τους. Κάποιοι ερευνητές ισχυρίζονται ότι αυτοί οι έφηβοι είναι πιο  ευάλωτοι σε αξαρτήσεις, καθώς φαίνεται να είναι πιο παρορμητικοί και το τμήμα του εγκεφάλου τους που ευθύνεται για την ευχαρίστηση να λειτουργεί πριν από αυτό που είναι υπέυθυνο για την αναστολή της παρόρμησης και τη λήψη αποφάσεων.  

Στις προηγούμενες γενιές τα αγόρια ήταν πιο πιθανό να πειραματιστούν με το αλκοόλ κατά την εφηβεία σε σχέση με τα κορίτσια. Αυτό όμως φαίνεται σιγά- σιγά να αλλάζει, με τα κορίτσια να έχουν τα ίδια ποσοστά κατανάλωσης αλκοόλ με τα αγόρια κατά την εφηβεία.

Πολλοί νέοι θα σταματήσουν ή θα μειώσουν τις ποσότητες αλκοόλ που καταναλώνουν από μόνοι τους μέχρι τα 25, οπότε θα κληθούν να δουλέψουν ή να παντρευτούν ή να γίνουν γονείς. Ωστόσο οι κίνδυνοι του να ξεκινήσει ένας έφηβος να καταναλώνει αλκοόλ από νωρίς παραμένουν. Έφηβοι που ξεκινούν το αλκοόλ από την ηλικία των 14 ή νωρίτερα, είναι 6 φορές πιο πθανό να παρουσιάσουν προβλήματα αλκοολισμού σε σχέση με αυτούς που δεν έχουν ξεκινήσει να πίνουν πριν τη νόμιμη ηλικία που μπορεί κάποιος να καταναλώνει αλκοόλ.

Παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης προβλημάτων σχετικά με το αλκοόλ

Εκτός από την ηλικία που ξεκινά ένας έφηβος να πίνει οινοπνευματώδη, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που καθορίζουν το αν ο έφηβος αυτός θα εξελιχθεί σε προβληματικό πότη:

• Γενετικοί παράγοντες: Ένας έφηβος με αλκοολικό γονιό ή αδερφό είναι 4 φορές πιο πιθανό να αναπτύξει πρόβλημα αλκοολισμού από ότι κάποιος χωρίς οικογενειακό ιστορικό.  

• Παρουσία ψυχικής διαταραχής: Τα προβλήματα με το αλκοόλ συχνά συνδέονται με ψυχικά προβλήματα, όπως κατάθλιψη, διπολική διαταραχή, αγχώδεις διαταραχές ή ψύχωση.

• Προσωπικότητα: Για παράδειγμα φηβοι που θεωρούν ότι το να πίνουν τους βοηθάει να κοινωνικοποιηθούν, τείνουν να μην πιστεύουν ότι το αλκοόλ επηρεάζει τις κοινωνικές τους σχέσεις, αφού αμβλύνει τις αναστολές τους.

• Επηρροή οικογένειας και συνομηλίκων: Οι έφηβοι που αντιμετωπίζουν το μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης προβλημάτων με το αλκοόλε είναι αυτοί έχουν ευκολη προσβασιμότητα σε αυτό τόσο στο σπίτι τους όσο και μεταξύ φιλων και όπου το να μεθάει κανείς είναι αποδεκτό. 

•      Φύλο: Τα αγόρια έχουν τη δυνατότητα να πίνουν περισσότερο από τα κορίτσια. Αλλά τα  κορίτσια επηρεάζονται περισσότερο και μπορεί να εθιστούν στο αλκοόλ με λιγότερη ποσότητα και με μικρότερης διάρκειας κατανάλωση.


Κίνδυνοι κατανάλωσης αλκοόλ από νεους

Οι ηλικίες 18-25 ετών χαρακτηρίζονται από τεράστιες αλλαγές, καθώς οι έφηβοι ανοίγουν τα φτερά τους προς την ανεξαρτησία και πολλές φορές καλούνται να αφήσουν το σπίτι τους ίσως για πρώτη φορά. Αν και είναι συναρπαστικά χρόνια, η υπέρμετρη χρήση αλκοόλ μπορεί να τα καταστήσει επικίνδυνα. Τα περισσότερα προβλήματα με το αλκοόλ εμφανίζονται σε αυτές τις ηλικίες.

Η χρήση αλκοόλ μπορεί να εγύρει διάφορους κινδύνους:

• Το αλκοόλ είναι υπέυθυνο για πολλά τροχαία ατυχήματα

• Η κατανάλωση αλκοόλ ενδέχεται να δημιουργήσει χρόνια προβλήματα υγείας: Η κατανάλωση σε μικρή ηλικία που ο εγκέφαλος ακόμα αναπτύσσεται μπορεί να επηρεάσει κάποιες  εγκεφαλικές λειτουργίες, όπως η μνήμη, η συγκέντρωση κ.α.

• Η κατανάλωση ακλοόλ μπορεί να ευθύνεται για σεξουαλικές επιθέσεις και βιασμούς: Έφηβοι που έχουν καταναλώσει μεγάλες ποσότητες αλκοόλ είναι εύκολα θύματα σεξουαλικών επιθέσεων και βιασμών.

Τα κορίτσια στην εφηβεία έχουν να αντιμετωπίσουν και κάποιες άλλες προκλήσεις όταν καταναλώνουν αλκοόλ.

• Τα κορίτσια είναι πιο πιθανό να ισχυρίζονται ότι πίνουν εξαιτίας προβλημάτων που αντιμετωπίζουν ή για να αντιμετωπίσουν την αναστάτωση ή το θυμό τους για κάτι που έχει συμβεί στη ζωή τους

• Τα κορίτσια είναι πιο πιθανό να πίνουν λόγω κάποιου οικογενειακού προβλήματος, παρά λόγω πίεσης από τους συνομιλήκους.

• Το αλκοόλ ενδέχεται να καθυστερήσει την ήβη στα κορίτσια ή να δημιουργήσει ορμονολογικά προβλήματα κατά την ήβη.

• Έφηβα κορίτσια  που καταναλώνουν αλκοόλ είναι πιο πιθανό να έρθουν σε σεξουαλική επαφή χωρίς προφύλαξη από ότι κορίτσια που δεν πίνουν, αυξάνοντας με αυτό τον τρόπο τον κίνδυνο εγκυμοσύνης και σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων.

Πώς να μιλήσετε στους εφήβους για την υπεύθυνη κατανάλωση αλκοόλ

Σας γονιός, γιαγιά, παππούς, δάσκαλος ή φίλος, έχετε άμεσο αντίκτυπο στις επιλογές που κάνει ένα  παιδί, ιδιαίτερα κατά την προεφηβεία και την εφηβεία. Έφηβοι που έχουν μάθει από το κοινωνικό τους περιβάλλον τον έλεγχο του εαυτού τους, έχουν αναπτύξει μηχανισμούς επίλυσης προβλημάτων και ζουν σε οργανωμένη οικογένεια συνήθως δεν εμφανίζουν προβλήματα με το αλκοόλ. Επιπλέον, το σταθερό πρόγραμμα μέσα στην ημέρα και η ευκαιρίες διασκέδασης με την οικογένεια αποτελούν παράγοντες που αποτρέπουν το άτομο από την κατάχρηση ακλοόλ. 

Το να μιλάτε με τον έφηβο ανοιχτά και ειλικρινά σχετικά με το αλκοόλ είναι ζωτικής σημασίας. Το να καθυστερήσετε όσο μπορείτε την ηλικία που ο έφηβος θα ξεκινήσει να καταναλώνει αλκοόλ μειώνει τον κίνδυνο να μετατραπεί σε προβληματικό πότη. Αυτος είναι ο κυριότερος λόγος για να μιλήσετε στο παιδί σας για το αλκοόλ, αλλά δεν είναι ο μόνος. Υπάρχουν και κάποιοι άλλοι σημαντικοί λόγοι:

• Το αλκοόλ επιδρά αρνητκά στην ανάπτυξη του σώματος και του εγκεφάλου
• Το αλκοόλ επιδρά αρνητικά στην κρίση, οδηγώντας πολλές φορές τους εφήβους σε επικίνδυνες συμπεριφορές και αφήνοτάς τους εκτεθημένους σε σεξουαλικές παρενοχλήσεις.
• Οι έφηβοι που κάνουν πίνουν αλκοόλ και καπνίζουν είναι απηρεπείς στη χρήση ναρκωτικών και άλλων ουσιών.
• Έφηβοι που πίνουν παρουσιάζουν μεγαλύτερες πιθανότητες να εμφανίσουν προβλήματα συπεριφοράς, όπως κλοπές, να μπλέκονται σε καβγάδες ή να κάνουν κοπάνες από το σχολείο. 
• Η κατανάλωση αλκοόλ από ανηλίκους είναι παράνομη


Ξεκινήστε την συζήτηση νωρίς

Αν και οι περισσότεροι αναγνωρίζουν την ανάγκη να συζητήσουν με τα παιδιά τους το θέμα της κατανάλωσης αλκοόλ, δεν είναι σιγουροι πότε πρέπει να γίνει αυτή η συζήτηση. Οι έφηβοι είναι συνήθως ανήσυχοι και μπερδεμένοι στις πρώτες τους απόπειρες να πιουν αλκοόλ και συχνά τους ενδιαφέρει η άποψή σας για το θέμα.

Ετοιμάστε νωρίς αυτή την κουβέντα, δίνοντας στους εφήβους να καταλάβουν ότι μπορούν να μιλήσουν μαζί σας για οτιδήποτε τους απασχολεί χωρίς να γίνετε επικριτικοί ή να τους κάνετε κύρηγμα.

• Να είστε ανοιχτόμυαλοι και να ακούτε
• Να κάνετε ανοιχτού τύπου ερωτήσεις και να ακούτε αυτά που ο έφηβος έχει να σας πει χωρίς να διακόπτετε.
• Να μιλάτε ανοιχτά για τη ιστορία της οικογένειας. Αν υπήρξε στην οικογένεια κάποιο μέλος με προβλήματα με το αλκοόλ, ο έφηβος θα πρέπει να το γνωρίζει. Να μιλήσετε στον εφηβο και για τη δική σας εμπειρία με το αλκοόλ.
• Να θέτετε ξεκάθαρες προσδοκίες και να μοιράζεστε τις απόψεις σας για το θέμα. Είναι λιγότερο  πιθανό να αρχισουν να πίνουν αν γνωρίζουν ότι οι γονείς τους και οι σημαντικοί άλλοι στη ζωή τους είναι αντίθετοι σε αυτό.
• Ελέγξτε τα συναισθήματά σας. Αν ακούσετε κάτι που θα σας ανασταώτσει πάρτε μερικές βαθιές αναπνοές και εκφράστε το συνάσθημά σας με θετικό τρόπο.
• Ρωτήστε για τους φίλους τους. Ενδιαφερθείτε να γνωρίστε καλύτερα τους φίλους τους. 

Γνωρίζοντας τόσο εκείνους όσο και τους γονείς τους, θα σας βοηθήσει να καταλάβετε τη φάση στην οποία βρίσκονται οι έφηβοι και τον κοινωνικό τους περίγυρο.

Τέλος, αν θεωρείτε ότι η κατάσταση έχει ξεφύγει και παρατηρείτε ότι ο έφηβος που υπάρχει στη ζωή σας καταναλώνει αλκοόλ σε επικίνδυνα για εσάς επίπεδα, μη διαστάσετε να απευθυνθείτε σε καταρτισμένο στο θέμα επαγγελματία ψυχικής υγείας. Εκείνος θα έχει τις γνώσεις και το τον τρόπο να βοηθήσει τόσο τον ίδιο τον έφηβο, όσο και και εσάς στον βέλτιστο τρόπο να αντιμετωπίσετε την κατάσταση.

Αν θέλετε να μάθετε περισσότερα για την ψυχοθεραπεία πατήστε εδώ.
   

Πολυδώρου Χριστίνα

Read More

Θυμός στην προεφηβεία. Τι κάνουμε;

Φοβάστε ότι το παιδί σας που διανύει την περίοδο της προεφηβείας θα εξελιχθεί σε ένα θυμωμένο έφηβο; 
Φοβάστε ότι υπάρχει περίπτωση να κληθεί να αντιμετωπίσει δυσαρεστα συναισθήματα κατα τη εφηβεία και αναρωτιέστε αν θα μπορούσατε να κάνετε κάτι για να το αποτρέψετε;

Αν θέλετε να μάθετε περισσότερα για το συναίσθημα του θυμού πατήστε εδώ.

Αυτό σημαίνει ότι είστε πολύ διορατικοί ώστε να μπορείτε να δείτε δυσκολίες εν τη γενέσει τους. Τα προβλήματα που καλείται να αντιμετωπίσει ένα παιδί είναι δυνατό να  έχουν επίδραση στη ζωή του εφήβου που  διαμορφώνεται. Ένας θυμωμένος έφηβος είναι συνήθως ένας νέος που έχει αναγκαστεί να καταπιέζει τα συναισθήματά του για μεγάλο διάστημα. Και η πραγματικότητα που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι προέφηβοι και οι έφηβοι στο σχολέιο και την κοινωνία γενικότερα δεν είναι καθόλου υποστηρικτική. Επομένως, καθώς ο χρόνος περνά αν δεν έχουν κάποιον να ακούει τις σκέψεις, τις ανησυχίες και τα συναισθήματα τους, είναι λογικό να νιώθουν απομονωμένοι και τρομαγμένοι.

Όταν τα παιδιά κάνουν την πρώτη τους απόπειρα να μοιραστούν τα συναισθήματά τους με τους γονείς τους, οι περισσότεροι γονείς συνήθως προσπαθούν να κάνουν τα παιδιά τους να σταματήσουν να κλαίνε και να μην είναι θυμωμένα καθώς αυτό τους έχει μάθει η κοινωνία να κάνουν. Ωστόσο αυτό έχει σαν συνέπεια τα παιδιά να νιώθουν ότι οι γονέις τους δεν τους υποστηρίζουν. Επομένως, ο φόβος και η θλίψη που έχουν βιώσει αλλά έχουν μάθει ότι δεν πρέπει να εκφράζουν με κλάμμα, συσσωρεύεται και μετατρέπεται σε θυμό  που εκφράζεται με  διάφορους τρόπους.

Ακόμα και αν αντιληφθείτε νωρίς ότι είναι ευεργετικό για τα παιδιά να ακούτε τους προβληματισμούς και τα συναισθήματά τους, είναι πολύ πιθανό να μην μοιραζονται τα πάντα μαζί σας, γεγονός που μπορεί να εκδηλωθεί σε θυμό μέσα στο χρόνο. Και μπορεί, επειδή σας αγαπά και νιώθει ασφάλεια κοντά σας να τον εκφράζει με τη μορφή: «Δεν με ακούς ποτέ!» ή «Τι σε νοιάζει εσένα;» ή «Παράτα με! Δεν με καταλαβαίνεις και δε θα με καταλάβεις ποτέ!»
Κάτι τέτοιο δεν είναι δίκαιο, αλλά το λάθος δεν είναι δικό σας. Όσο και αν προσπαθείτε σαν γονείς να αγαπάτε και να καθοδηγείτε τα παιδιά σας, ποτέ δεν μπορείτε να είστε τέλοιοι και είναι λογικό. Τα παιδιά χρειάζονται  κάποιον να τα ακούει και να τα βοηθάει να επουλώνουν τις πληγές τους. Και πολλές φορές αυτό που τα έχει πληγώσει έχει να κάνει  με εσάς ή το προβάλλουν πάνω σας. Και είναι δύσκολο να ακούτε άκριτα και με σεβασμό τα παιδιά σας να σας κατηγορούν ή να στρέφονται εναντίον σας καθώς ξεδιπλώνουν τα συναισθήματά τους, αλλά δυστυχώς αυτή είναι η δουλειά σας.

Τι μπορείτε να κάνετε.

Μια πιθανή κίνηση θα ήταν να παροτρύνεται το παιδί να δει κάποιον ειδικό. Το να μιλά σε κάποιον έξω από την οικογένεια για πράγματα που το απασχολούν είναι πολύ βοηθητικό. Αν δεν του αρέσει ο ειδικός μετά την πρώτη ή τη δεύτερη συνεδρία βρείτε κάποιον άλλον. Τα παιδιά είναι πολύ γρήγορα σε θέση να καταλάβουν αν αυτός που είναι απέναντί τους μπορεί να τους βοηθήσει ή όχι και αν μπορούν να τον εμπιστευτούν. Το σημαντικό είναι το παιδί να νιώθει καλά και ασφάλεια με τον άνθρωπο στον οποίο θα πάει, ώστε να μπορέσει να ανοιχτεί και να βοηθηθεί ουσιαστικά.
Όπως και να έχει, τα παιδιά χρειάζονται εσάς, τους γονείς τους, να ξέρετε και να κατανοείτε τα συναισθήματά τους. Η δική σας προσοχή είναι αυτή που θα τους δώσει τη δύναμη να ανταποκριθούν στις προκλήσεις της φηβείας που πλησιάζει. Η αγάπη σας είναι η κινητήριος δύναμη. Επομένως, δώστε στα παιδιά σας την προσοχή που χρειάζονται, ακόμα και αν δεν είστε σίγουροι πώς ακριβώς να το πετύχετε.

Μπορείτε να βγείτε μια μέρα μαζί και να περάσετε καλά κάνοντας κάτι που ευχαριστεί και τους δυο. Ή να καθορίσετε μια «δική σας ώρα» μόνο για εσάς και το παιδί σας, κατά την οποία θα κάνετε ό,τι του αρέσει. Ρωτήστε το και δείτε τι είναι αυτό με το οποίο θα μπορούσατε να καταπιαστείτε. Να είστε ευχάριστοι κατά τη διάρκεια αυτών των δραστηριοτήτων. Μην ανοίγετε πολλά θέματα και μην κάνετε ερωτήσεις. Μην ψάχνεστε και μην αναφερθείτε σε κάποια από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει αυτό το διάστημα το παιδί ή εσείς. Αντίθετα, επικεντρωθείτε στο πόσο αξιαγάπητο είναι το παιδί σας όταν περνάει καλά μαζί σας και στο τι σας δείχνει σχετικά με τα πράγματα και τις δραστηριότητες που του αρέσουν.

Στη συνέχεια και αφού θα έχει ανοιχτεί και θα έχει αφήσει ελέυθερα τα συναισθήματα του ( η «δική σας ώρα» σίγουρα θα φέρει στην επιφάνεια πραγματικά συναισθήματα) δώστε προσοχή και ακούστε τι έχει να σας πει. Αν εκδηλώσει θυμό, μην τσακωθείτε ή προσπαθήσετε να αιτιολογήσετε συμπεριφορές. Απλά δείξτε ότι σας στεναχωρεί το ότι νιώθει τόσο άσχημα. Μπορεί να θελήσει να κλάψει ή και να απομακρυνθεί για να μην τα δείτε σε  αυτή την ευάλωτη στιγμή.

Όταν ένα παιδί βιώνει συναισθήματα φόβου ή θυμού, χρειάζεται κάποιον να το ακούει και  να το προστατέψει από το να χτυπήσει ή να κάνει κακό. Το ένστικτό του του του λέει να παλέψει για τη ζωή του και είναι πιθανό να κλάψει ή να αρχίσει να τρέμει και να ιδρώνει. Αυτά είναι σημάδια ότι αντιμετωπίζει το φόβο που το κάνει να νιώθει τόσο μόνο. Προσπαθεί να παλέψει με το φόβο αυτό, αλλά μπορεί να φαίνεται σα να εναντιώνεται σε εσάς. Ενδέχεται να γίνεται βίαιο. Να κοπανάει τις πόρτες και να σας κλέινει έξω από το δωμάτιό του ή να προσπαθεί να σας χτυπήσει.

Τα παιδιά δεν πρόκειται να σας δείξουν κάποιο σημάδι ότι είναι καλά μέχρι να τελειώσει κάποιο τέτοιο συναισθηματικό ξέσπασμα, αλλά αν μπορέσετε να μείνετε μαζί τους μέχρι το τέλος θα δείτε μεγάλη αλλαγή στη συμπεριφορά τους όταν ηρεμήσει. Θα νιώθει πιο κοντά σε εσάς και πιο χαλαρό. 
Η αγάπη σας θα το έχει βοηθήσει να το ξεπεράσει. 

Είναι πολύ δύσκολο να μέινετε υποστηρικτικοί και να δείχνετε ότι νοιάζεστε όταν τα παιδιά σας βγάζουν τον χειρότερο εαυτό τους. Τις περισσότερες φορές σας κατηγορούν ότι είστε οι χειρότεροι και η αιτία που υποφέρουν. Ξέρουν τι σας πονάει και το χτυπάνε με το χειρότερο τρόπο πολλές φορές. Το να τα ακούτε με σκοπό να τα βοηθήσετε να ξεπεράσουν το άσχημο συνάισθημα που έχουν  και να μην απαντάτε στις κατηγορίες τους δεν είναι καθόλου εύκολο και φυσικά δεν πρόκειται να το πεύχετε με την πρώτη φορά. Θα χρειαστεί αρκετές προσπάθειες για να μπορέσετε να είστε δίπλα έστω και τα πέντε πρώτα λεπτά ενός ξεσπάσματος θυμού του παιδιού σας. Σταδιακά οι δικές σας θυμωμένες αντιδράσεις θα μετατραπούν στην ήρεμη πρόθεσή σας να ακούσετε όλα όσα έχει να σας πει και να μείνετε δίπλα του.

Στη διαδικασία αυτή είναι πολύ πιθανό να χρειαστείτε κάποιον να ακούει εσάς και τη δική σας δυσκολία να το καταφέρετε. Οι γονείς χρειάζονται συναισθηματική υποστήριξη πολλές φορές στην «καριέρα» τους ώστε να είναι και εκείνοι με τη σειρά τους σε θέση να ακούσυν ουσιαστικά τα παιδιά τους. Μια τέτοια διαδικασία θα σας βοηθήσει να αναγνωρίζετε τα συναισθήματα των παιδιών σας και να ακούτε τις πραγματικές τους ανάγκες. Θα μπορείτε να είστε λιγότερο ανήσηχοι και θυμωμένοι και σε θέση να δείξετε την αγάπη σας στα παιδιά σας που τόσο πολύ την έχουν ανάγκη, ακόμα και όταν σας έχουν βγάλει εκτός εαυτού.

Πολυδώρου Χριστίνα

Read More

Πώς να βοηθήσετε κάποιον που πενθεί.

Όταν ένα αγαπητό πρόσωπο φεύγει από τη ζωή, συνήθως περνάμε πολύ χρόνο σκεφτόμενοι τον εαυτό μας: Πώς θα μπορέσουμε να μην τον ξαναδούμε ποτέ, να μην περάσουμε χρόνο μαζί του ή να τον αγγίξουμε ξανά. Μέχρι ενα σημέιο συνειδητοποιούμε ότι η παρουσία του, η οποία στιγμάτισε τη ζωή μας, θα εξασθενήσει. Λεπτομέρειες που μέχρι πρόσφατα ήταν πολύ καθαρές στο μυαλό μας θα μετατραπούν σιγά- σιγά σε αχνές μνήμες: Πώς έμοιαζε το άγγιγμά του; Πώς ήταν αυτό που έλεγε συνέχεια; 

Το πένθος είναι ένα αργό, περίεργο ταξίδι προς την επούλωση των πληγών, που το άτομο δεν το αισθάνεται τόσο σαν επούλωση, όσο ως μια προσπάθεια επιβίωσης στο άγνωστο.
 Όσοι άνθρωποι και αν μένουν πίσω, όσο κοντά κι αν είναι ο ένας στον άλλον, το πένθος είναι κάτι που ο καθένας βιώνει μόνος του και διαφορετικά ο ένας από τον άλλον.

Πολλοί αναρωτιούνται πώς θα μπορέσουν όσο πιο γρήγορα γίνεται να περάσουν αυτό το δυσκολο κεφάλαιο στη ζωή τους. Ωστόσο, η διαδικασία δεν είναι καθόλου εύκολη και φυσικά δεν είναι γρήγορη.

Το τέλος της διαδρομής αυτής δεν είναι αυτό που οι περισσότεροι νομίζουν και η πεποίθηση ότι υπάρχει τέλος και ότι αυτό θα πρέπει να είναι ο στόχος αυτού που πενθεί δεν είναι μια σκέψη που βοηθάει.

Ξεπεράστε την ψευδαίσθηση ότι περιμενετε το τέλος στη δύσκολη φάση που περνάτε. Είναι πιο υγιές να στοχεύετε στην ολοκλήρωση που έχει να κάνει με το να αναζητήσετε  ποιος είστε σύμφωνα με τα νλεα δεδομένα και πώς θα μπορέσετε να διαμορφώσετε τη νέα πραγματικότητα προχωρώντας μπροστά.

Το να προσπαθείτε να το ξεπεράσετε και να κλείσετε αυτό το κεφάλαιο είναι ανέφικτο. Αυτό που έχετε να κάνετε είναι να συμπεριλάβετε αυτή την απώλεια στο ποιος άνθρωπος είστε τώρα και στη ζωή σας γενικότερα.

Τα στάδια του πένθους, που είναι η άρνηση, ο θυμός, η διαπραγμάτευση, η κατάθλιψη και τελικά η αποδοχή έχουν να κάνουν περισσότερο με το άτομο που πρόκειται να πεθάνει και όχι τόσο με αυτούς που μένουν πίσω.

Το πένθος ενός δικού σας προσώπου είναι μια κάπως διαφορετική διαδικασία. Δε σημαίνει βέβαια ότι δεν εμπεριέχει και αυτά τα στάδια. Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι θα πρέπει να περάσουν από τα στάδια αυτά με τη σειρά που παρουσιάζονται, γιατί αυτή είναι η διαδικασία για να «πενθήσουν σωστά»

Ωστόσο, το πένθος είναι μια μοναδική διαδικασία για κάθε άνθρωπο και ο καθένας το βιώνει διαφορετικά. Ο καλύτερος τρόπος να προσφέρει κανείς βοήθεια σε κάποιον που πενθεί είναι να μην προσπαθήσει να το κάνει.

Ο πιο ευγενικός τρόπος να το κάνετε είναι να ακούτε όσα ο άλλος έχει να σας πει, να κάνετε ερωτήσεις μόνο μέχρι το σημείο που εκείνος το επιτρέπει και να μοιράζεστε αναμνήσεις. Κάνοντας αυτό, αναγνωρίζετε τη δυσκολία του πένθους  που περνάει ο άλλος και τον βοηθάτε να κρατήσει την αγάπη του για τον άνθρωπο που έχει χαθεί ζωντανή.

Είναι πολύ σημαντικό να σκέφτεστε καλά τι λέτε σε κάποιον που πενάει το δύσκολο μονοπάτι του πένθους. Εκφράσεις όπως: «Ο χρόνος τα γιατρεύει όλα» ή «Θα είναι καλύτερα τώρα εκεί» δεν είναι βοηθητικές και  μπορεί να ενοχλούν κάποιον που πενθεί.

Το να έρχεστε σε επαφή συχνά με το άτομο που βιώνει το πένθος για να δείτε αν χρειάζεται κάτι και η επιβεβαίωση ότι «Θα βρίσκομαι εδώ αν απλά θελήσεις να είμαι» είναι η καλύτερη βοήθεια που μπορείτε να παρέχετε σε στη φάση αυτή.

Πολυδώρου Χριστίνα

Read More

Γιατί οι έφηβοι αμφισβητούν τα πάντα;

Είναι πλέον κοινή παραδοχή ότι τα χρόνια της εφηβείας είναι σπάνια εύκολα τόσο για τους γονείς όσο και για τα παιδιά. Και είναι ιδιαίτερα δύσκολο και προκλητικό για τους γονείς όταν έρχονται αντιμέτωποι με εφήβους που αμφισβητούν και επαναστατούν ενάντια σε διάφορες αξίες και κατεστημένα.

Πολλοί γονείς ισχυρίζονται ότι δεν υπάρχει τίποτα πιο ταπεινωτικό για εκείνους από το γεγονός ότι τα παιδιά τους εναντιώνονται και αντιδρούν στις αρχές τους. Στο άρθρο αυτό θα προσπαθήσουμε να δώσουμε κάποιες εξηγήσεις και κατευθύνσεις που ελπίζουμε να βοηθήσουν τους γονείς που βρίσκονται σε θέση που πρέπει να κατανοήσουν και να αντιμετωπίσουν εφήβους που επαναστατούν.

Η εφηβεία είναι η «ετικέτα» που βάζουμε στην περίοδο κατά την οποία το άτομο περνά από το στάδιο της ήβης προς την ωριμότητα. Σηματοδοτεί το στάδιο της ζωής κατά το οποίο το νέο άτομο μεταβαίνει από την παιδικότητα στην ενήλικη ζωή, από την εξάρτηση από τους γονείς προς την ανεξαρτησία του ενήλικα. Γίνεται κατανοητό, λοιπόν, ότι πρόκειται για μια περίοδο μεγάλων αλλαγών, όχι μόνο σε σωματικό επίπεδο, αλλά και συναισθηματικό, νοητικό, πνευματικό και κοινωνικό. Είναι η περίοδος κατά την οποία οι έφηβοι διερωτούνται «Ποιος είμαι;», « Σε τι πιστεύω;», «Ποια είναι η δική μου άποψη και θέση στον κόσμο;». Με αυτόν τον τρόπο ψάχνουν και διαμορφώνουν τελικά την ενήλικη ταυτότητά τους.

Η εφηβεία είναι επίσης ο χρόνος κατά τον οποία δημιουργείται συνήθως ένταση μεταξύ των εφήβων και των γονέων τους. Οι γονείς δεν είναι πια αλάνθαστοι και πέρα από κάθε αμφισβήτηση στα μάτια των παιδιών τους.  Οι ατέλειές τους γίνονται πια ορατές και πολλές φορές διογκωμένες στα μάτια των εφήβων. Οι αξίες και οι απόψεις των συνομήλικων φαντάζουν πολύ πιο δελεαστικές από αυτές των γονέων και η αποδοχή από τους φίλους είναι πολύ πιο σημαντική από την αποδοχή των γονιών. 
Δεν είναι σπάνιο στο κυνήγι της ταυτότητας και της ανεξαρτησίας οι έφηβοι να απορρίπτουν κάποιες από τις αξίες που θεωρούσαν δεδομένες και προέρχονται από την οικογένεια, την εκκλησία ή την κοινωνία γενικότερα. Και μέχρι ένα σημείο κάτι τέτοιο είναι απόλυτα φυσιολογικό και αναμενόμενο. 

Οι νέοι άνθρωποι έχουν ανάγκη να διαμορφώνουν τις δικές τους πεποιθήσεις για τη ζωή. Και μέρος της διαδικασίας για να το πετύχουν αποτελεί η αμφισβήτηση των αρχών που τους έχουν δοθεί ως δεδομένες.  Κάποιοι έφηβοι το κάνουν αυτό πιο φανερά, ενώ άλλοι συγκεκαλυμμένα.  Άλλων εφήβων η αμφισβήτηση γίνεται σε περιορισμένη εμβέλεια, δηλαδή επαναστατούν μέσω των ρούχων, της εμφάνισης, της μουσικής που ακούν ή στον τρόπο που διακοσμούν  το δωμάτιό τους. Άλλοι μπορεί να  δείχνουν παντελή έλλειψη σεβασμού προς όλες τις ηθικές και πνευματικές αρχές της οικογένειάς, της εκκλησίας ή της κοινωνίας με τα οποία μεγάλωσαν. Γονείς που δεν επιτρέπουν την ατομικότητα των εφήβων στην περιορισμένης εμβέλειας «επανάσταση» (όπως στα ρούχα και την εμφάνιση), μπορεί να κληθούν να αντιμετωπίσουν την αμφισβήτηση των έφηβων παιδιών τους σε πιο σημαντικά θέματα.

Αν είστε από τους γονείς που έχουν να αντιμετωπίσουν την «επανάσταση» των παιδιών τους, δεν πρέπει να νιώθετε μόνοι!  Και μάλλον αυτή η συνειδητοποίηση είναι ένα σημαντικό πρώτο βήμα για να αντιμετωπίσετε τους εφήβους που αντιτίθενται στις αρχές σας.

Οι πηγές της εφηβικής επανάστασης

Πολλοί γονείς αναρωτιούνται αν ο έφηβος που ζει μαζί τους έιναι το ίδιο παιδί που μεγάλωναν, περνούσαν χρόνο μαζί και έπαιζαν λίγα χρόνια νωρίτερα. Και είναι φυσικό να αναρωτιούναι «Γιατί;», «Γιατί συμβαίνει αυτό», «Γιατί συμβαίνει σε εμάς;». Πολλοί γονείς μάλιστα ρωτούν: «Τι κάναμε λάθος;», «Τι θα μπορούσαμε να έχουμε κάνει για να το αποτρέψουμε;» Αυτές οι ερωτήσεις εν είναι μόνο οδυνηρές, αλλά είναι και δύσκολο να απαντηθούν. Είναι σημαντικό να μην βγάζετε  απλοϊκά και γρήγορα συμπεράσματα όταν προσπαθείτε να δώσετε απαντήσεις στον εαυτό σας.

Το πιο πιθανό είναι ότι υπάρχουν περισσότεροι από ένας λόγος γιατί ένας έφηβος μπαίνει στη διαδικασία να αμφισβητήσει και μάλιστα με επαναστατικό τρόπο. Είναι στη φύση των εφήβων να αναζητούν την ταυτότητα και την ανεξαρτησία τους. Η ισχυρογνωμοσύνη στην ιδιοσυγκρασία ενός νέου θα μπορούσε να είναι μια πολύ καλή εξήγηση. Μια έρευνα που διενεργήθηκε από τον Dr. James Dobson κατέληξε στο ότι σχεδόν τα ¾ των παιδιών που γεννηθηκαν με ισχυρή ιδιοδυγκρασία έκαναν την επανάστασή τους με κάποιο τρόπο κατά την εφηβική ηλικία. Υπάρχουν, ωστόσο, πολλοί άλλοι λόγοι για τους οποίους ένας έφηβος μπαίνει στη διαδικασία να αμφισβητεί τα πάντα. Είναι σημαντικό να βλέπετε πίσω από την συμπεριφορά του, τους λόγους οι οποίοι τον οδηγούν σε αυτή.

Πρώτον, είναι πιθανό να υπάρχουν ψυχολογικές δυσκολίες. Νέοι με μαθησιακά προβλήματα ή ΔΕΠ- Υ είναι πιο πιθανό να επαναστατήσουν, ως αποτέλεσμα του ότι νιώθουν ότι δεν είναι σε θέση να ικανοποιήσουν τις προσδοκίες των γονέων ή των δασκάλων τους. Οποιαδήποτε ψυχική διαταραχή, κακή ή μη επαρκής διατροφή επηρεάζουν τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά των εφήβων. 
Γενικότερα, οι αλλαγές που συμβαίνουν και έχει να διαχειριστεί οποιοδήποτε παιδί στην εφηβεία δημιουργούν το υπόβαθρο για μια ευέξαπτη συμπεριφορά και για έντονα συναισθήματα.

Δεύτερον, είναι πιθανό να υπάρχουν δυσκολίες ψυχολογικής φύσης ή ακόμα και ψυχικές διαταραχές που οδηγούν τα παιδιά σε αντιδραστική συμπεριφορά. Πολλές από αυτές τις διαταραχές έχουν βιολογικό υπόβαθρο  και χρειάζονται ιατρική φροντίδα. Πολύ πιθανό είναι οι έφηβοι να αντιμετωπίζουν καταθλιπτικά συναισθήματα ή χαμηλή αυτοεκτίμηση και η συμπεριφορά τους να νιώθουν ότι θα τους κάνει πιο αρεστούς στους συνομιλήκους τους ή ότι θα τραβήξει την προσοχή των γονέων τους, γι’ αυτό και την υιοθετούν.

Τρίτον, δεν είναι απίθανο για ένα νέο άτομο να εκφράζει το θυμό (ή ακόμα και την ενοχή του) μέσα από μια αντιδραστική συμπεριφορά για να μειώσει την ένταση άλλων συνθηκών που υπάρχουν π.χ. στην οικογένειά τους (όπως μιας διαμάχης ή άσχημης σχέσης μεταξύ των γονέων).
Τραυματικά γεγονότα όπως ένας θάνατος στην οικογένεια, μια χρόνια ασθένεια ή σημαντικά οικονομικά προβλήματα μπορεί να πυροδοτήσουν επαναστατική συμπεριφορά από την πλευρά του εφήβου, η οποία νδέχεται να καταλήξει ακόμα και στην αμφισβήτηση της ύπαρξης του Θεού ή την απόρριψη των ηθικών αρχών.

Εδώ θα πρέπει να αναφερθεί και η αρνητική επιρροή των ομηλίκων και οι αρχές που αποτυπώνονται και ισχυροποιούνται στις ταινίες, την τηλεόραση και στους στίχους των τραγουδιών που ακούν οι περισσσότεροι νέοι. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης δίνουν το μήνυμα συχνά ότι ο οποιοσδήποτε και κυρίως οι γονείς περιορίζουν την ελευθερία των νέων και περιορίζουν την ατομικότητα και την ανεξαρτησία τους και ότι εκείνοι οφείλουν να αντιδράσουν σε αυτό.

Τέλος, δεν έιναι απίθανο και το παράδειγμα των ίδιων των γονέων ή ο τρόπος που επιλέγουν να κηδεμονεύουν τα παιδιά τους να έχει επενεργήσει στη στάση των νέων έως κάποιο βαθμό.

Η αντίδραση των γονέων στην επανάσταση των εφήβων

Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, υπάρχουν πολλοί λόγοι γιατί ένας έφηβος αμφισβητεί τους γονείς του και  την κοινωνία στην οποία ζει. Είναι σύνηθες, ωστόσο, οι γονείς να κατηγορούν αποκλειστικά τον εαυτό τους για αυτό, αφού θεωρούν ότι αν τα παιδιά παραστρατήσουν από το δρόμο που τους δείχνουν, φταίνε αυτοί που δεν τα διαπαιδαγώγησαν σωστά.

Όταν ένας έφηβος επαναστατεί έιναι θεμιτό για τον κάθε γονέα να εκτιμήσει το μερίδιο ευθύνης που του αναλογεί και να αναρωτηθεί τι αντίκτυπο έιχε ο τρόπος που μεγάλωσε το παιδί του στη σημερινή συμπεριφορά του. Ταυτόχρονα όμως θα πρέπει να διαψεύσει την αντίληψη που έχει ότι η αμφισβήτηση του παιδιού του είναι εξ ολοκλήρου συνέπεια της δικής του γονεϊκής ανεπάρκειας. Γιατί αν το πιστεύει αυτό, είναι σαν να αποδέχεται ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά καθορίζεται μόνο από εξωτερικούς παράγοντες. Η συμπεριφορά ενός ανθρώπου, όμως, επηρεάζεται και από γενετικούς, περιβαλλοντικούς αλλά και ιδιοσυγκρασιακούς παράγοντες. Και σε τελική ανάλυση, η τελική θέση και άποψη του κάθε ατόμου για τη ζωή είναι μια πολύ προσωπική απόφαση.

Όταν ένας έφηβος αμφισβητεί ή απορρίπτει τις αρχές με τις οποίες μεγάλωσε, θα πρέπει να γίνει μια διάκριση σε ποιο βαθμό οι γονείς και οι νέοι, ο καθένας από τη μεριά του, ευθύνονται για αυτό που συμβαίνει. Σε κάποιες περιπτώσεις οι γονείς θα έχουν μεγάλο μερίδιο ευθύνης, ενώ σε άλλες λιγότερο. Το σημαντικό δεν έιναι ποιος θα κατηγορηθεί, αλλά με ποιο τρόπο θα διαχειριστείτε τη σχέση με το έφηβο παιδί σας  από εδώ και πέρα.

Πώς  να διαχειριστείτε την κατάσταση ως γονείς

Η πρώτη αντίδραση στην σφοδρή αμφισβήτηση από τη μεριά των εφήβων είναι να εξετάσετε ως γονείς τις αιτίες που κρύβονται πίσω από τη συμπεριφορά τους. Αν θεωρείτε ότι υπάρχει κάποιος ψυχολογικός λόγος που επηρεάζει τις επιλογές τους, μη διστάσετε να απευθυνθείτε σα κάποιον ειδικό. Αν πίσω από την αντιδραστική συμπεριφορά κρύβεται καταθλιπτικό συναίσθημα ή χαμηλή αυτοεκτίμηση, η συμβουλή του ειδικού θα μπορούσε να είναι πολύ βοηθητική.

Όσο περνάει από το δικό σας χέρι, θα ήταν καλό να αναζήσετε αρχικά τρόπους για να ενθαρρύνετε την αλλαγή στη συμπεριφορά του εφήβου. Αλλά η πτυχή της ζωής των παιδιών στην οποία έχουν τη μεγαλύτερη επιρροή οι γονείς είναι ο τρόπος που οι ίδιοι οι γονείς προσεγγίζουν το γονεϊκό τους ρόλο. Και από εκεί πρέπει να ξεκινήσετε. 

Αντισταθείτε στην παρόρμηση να κατηγορήσετε τον έφηβο για τη στάση του ή να του επιβάλετε τη στάση που θα θέλατε να έχει στη ζωή του. Συζητήστε μαζί του και δώστε του το χώρο να αναζητήσει την ταυτότητά του γνωρίζοντας ότι είστε ανοιχτοί σε αυτό και πρόθυμοι να ακούσετε και να δεχτείτε ότι αποφασίσει να κάνει. Μη θεωρήσετε αποτυχία αν επιλέξει κάτι που δε συνάδει με τα δικά σας «πιστεύω», αλλά μοιραστέιτε μαζί του τις ανησυχίες σας  για την απόφασή του και τα προβλήματα που θα έχει ακολουθώντας τον εκάστοτε δρόμο. Ακούστε τη δική του θέση σε αυτό. Μην του «χτυπάτε» λάθη που έχει κάνει στο παρελθόν. Να του τα υπενθυμίσετε με σκοπό να τα έχει στο νου του και να τα αποφύγει σε επόμενη προσπάθεια αναζήτησης του εαυτού του. 

Μη διστάσετε να του δώσετε να καταλάβει την ανιδιοτελή σας αγάπη, όποιο δρομο και αν διαλέξει ή όποια στάση επιλέξετε να κρατήσετε. Είναι αναγκάιο να γνωρίζει και να ακούει από εσάς ότι ακόμα και όταν σας απογοητεύει σε κάτι που έχει κάνει και όσο σκληρή στάση και αν έχετε επιλέξει να έχετε ως απόρροια αυτού, εσείς το αγαπάτε και θα το αγαπάτε και ότι από αγάπη  επιλέγετε να ενεργήσετε σκληρά. 

Διαβεβαιώστε ότι θα βρίσκεστε διπλα του στη μεταβατική αυτή περίοδο που διανύει προς την ενηλικίωση και την ωριμότητα και οτιδήποτε χρειαστεί μπορέι να απευθυνθεί σε εσάς.

Σίγουρα αναρωτιέστε πώς μπορείτε όλα αυτά να τα κάνετε πράξη και με ποιο τρόπο να δείξετε την αγάπη σας σε έναν έφηβο που σας εξοργίζει.

Του δείχντε την αγάπης σας με το να δείχνετε σεβασμό στα συναισθήματα και τις απόψεις του αν και δεν συμφωνείτε πάντα με αυτές. Καταλαβαίνει ότι τον αγαπάτε όταν δέιχνετε ενδιαφέρον και συμμετέχετε σε δραστηριότητες που είναι σημαντικές για εκείνον ακόμα και αν για εσάς είναι ανούσιες ή όταν δεν τον πιέζετε να μπει σε καλούπια που σχεδίασαν άλλοι για εκείνον. Όταν δεν εκτονώνετε το θυμό σας βίαια και με λόγια που πληγώνουν, αλλά είστε μαζί του συνοδοιπόροι στην αλλαγή. Όταν δε θα διστάσετε να πείτε τη σκηρή αλήθεια όταν διαφωνείτε, αλλά δε θα την επιβάλετε. Όταν δεν θα αποδεικνύετε συνεχώς ότι είστε καλύτερος και όταν ακούτε τις εξηγήσεις που δίνει και όταν δεν τιμωρείτε αναίτια. 

Επιπλέον, είναι σημαντικό να είστε ξεκάθαροι σε συγκεκριμένες συμπεριφορές που ο έφηβος οφέιλει να ανταποκριθεί. Το γεγονός ότι είστε δεκτικοί και υποστηρικτικοί στην αναζήτηση της ταυτότητάς του και δείχνετε την αγάπη σας, δε σημαίνει ότι δεν μπορέιτε να θέσετε όρια. Τα σαφή όρια είναι αναγκαία τόσο για τα παιδιά, όσο και για τους εφήβους. Αρκεί να είναι σταθερά και να δίνονται εξηγήσεις για την αναγακαιότητά τους στον έφηβο με σαφή και κατανοητό τρόπο. 

Επομένως, ακόμα και αν μέχρι τώρα δεν υπήρχαν είναι πού σημαντικό να τεθούν από εσάς σαφή όρια σχετικά με τη γλώσσα που χρησιμοιποιούν στο σπίτι ( δεν θα πρέπει να βριζουν ή να σας μιλούν άσχημα). Επίσης θα πρέπει να είναι ειλικρινείς σχετικά με το πού βγαίνουν και με ποιους ή για τις  δραστηριότητες που κάνουν εκτός σπιτιού. Θα πρέπει να είναι συνεπέις στις δουλειές του σπιτιού που έχουν αναλάβει και να πηγαίνουν κανονικά στο σχολείο. Τέλος, από τη στιγμή που δεν είναι ενήλικες η κατανάλωση αλκοόλ και η σεξουαλική επαφή είναι κάτι που ναι μεν δεν τους απαγορεύεται, αλλά οι γονείς τους θα πρέπει να είναι ενήμεροι. Και φυσικά, το ότι κάποιος έφηβος μπορέι να παραβεί τα όρια αυτά, θα πρέπει να επιφέρει συνέπειες για εκείνον ( τις οποίες πρέπει ως γονείς να καθορίσετε και να επιβάλετε στα έφηβα παιδιά σας), τις οποίες έχετε συνεννοηθεί και γνωρίζει.

Υπάρχουν κάποια πραγματα που κάθε γονιός είναι υποχρεωμένος να παρέχει στα παιδιά του, όπως ένα σπίτι να μένει, φαγητό, ρούχα και σεβασμός. Αλλά πολλά από αυτά που οι έφηβοι θεωρούν δεδομένα είναι και πρέπει να θεωρούνται κεκτημένα, λόγω ένδειξης καλής συμπεριφοράς. Τέτοια είναι η χρήση του τηλεφώνου ή της τηλεόρασης, οι έξοδοι με φίλους, το παραπάνω χαρτζιλίκι. 

Πολλοί έφηβοι χειραγωγούν τους γονείς γεμίζοντάς τους με ενοχές ή εκφοβίζοντάς τους με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν συνέπειες σε περίπτωση παράβασης των ορίων. Ωστόσο, η δική σας στάση θα πρέπει να είναι σταθερή, αποφασισμένη και ανεπηρέαστη από τέτοιες τακτικές. 

Αρκεί να έχετε καταστήσει σαφές ότι η όλη σάση σας απορρέει από τη μεγάλη αγάπη που έχετε στο παιδί σας και είναι σταθερή και δομημένη με αυτόν τον τρόπο με σκοπό να βοηθήσετε και όχι να τιμωρήσετε. 

Πολυδώρου Χριστίνα

Read More

Πώς να σταματήσετε την υπερανάλυση των σκέψεών σας

Οι ασταμάτητες σκέψεις με τη μορφή των γρήγορα εναλασσόμενων, επαναλαμβανόμενων μοτίβων και της υπερανάλυσης γύρω από ένα συγκεκριμένο θέμα, είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό γνώρισμα του άγχους και άλλων ψυχικών διαταραχών. Μπορούν επίσης να εμφανιστούν οΑποιαδήποτε στιγμή βρίσκεστε σε μια θέση ανησυχίας ή σε μία κατάσταση άγχους, ακόμα κι αν δεν αντιμετωπίζετε συμπτώματα άλλων τύπων ψυχικών διαταραχών.

Η υπερανάλυση των σκέψεων σας μπορεί να χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενες σκέψεις προηγούμενων γεγονότων που σας έχουν δημιουργήσει άγχος ή θλίψη, μπορεί όμως και να δηλώνουν τις ανησυχίες σας σχετικά με την εξέλιξη μελλοντικών καταστάσεων. Είναι μία σειρά σκέψεων που τις έχετε μεγαλοποιήσει και που σας καταναλώνουν τον πολύτιμο χρόνο σας χωρίς να έχουν συχνά καμία λογική βάση.

Ίσως μοιάζουν κάπως έτσι: «Πάντα ξεχνάω τι πρέπει να κάνω, είμαι τόσο ηλίθιος! Αν δεν θυμάμαι όλες τις εκκρεμότητες που έχω, θα με απολύσουν. Δεν ξέρω τι θα κάνω αν συμβεί αυτό.... Θα έπρεπε να είχα πάρει αυτή την δουλειά που μου προσέφεραν πριν από έξι μήνες. Αν χάσω τη δουλειά μου, δεν θα έχω καθόλου χρήματα. Πρέπει να εργάζομαι περισσότερες ώρες για να κρατήσω αυτή τη δουλειά. Αυτό με κάνει να νιώθω περισσότερη κατάθλιψη. Είμαι τόσο δυστυχισμένος. Τι θα κάνω;»

Όταν σκέψεις σαν αυτές πλημμυρίζουν το μυαλό σας, σας απορροφούν την ενέργεια, σας εμποδίζουν από το να απολαμβάνετε την παρούσα στιγμή και μπορεί να δημιουργήσουν μια «θηλιά» στον εγκέφαλό σας, η οποία να σας κάνει να αισθάνεστε ότι είναι πολύ δύσκολο να απελευθερωθείτε. Μπορεί επίσης να καταστήσουν πιο δύσκολη τη συγκέντρωσή σας στην ολοκλήρωση καθημερινών εργασιών, μπορεί ακόμη και να επηρεάσουν τη μνήμη και τον ύπνο σας.

Το συναίσθημα που απορρέει από τις καλπάζουσες σκέψεις είναι αρκετά ενοχλητικό και τρομακτικό, γιατί δημιουργεί μια αίσθηση ότι βρίσκεστε εκτός ελέγχου. Όμως, το να κάνετε τέτοιου τύπου σκέψεις δεν σημαίνει ότι πράγματι είστε εκτός ελέγχου ή τρελοί, αλλά ότι νιώθετε ανήσυχοι και ότι το επίπεδο πίεσής σας είναι υψηλότερο από ό, τι συνήθως.

Παρακάτω, θα βρείτε μερικές τεχνικές που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε προκειμένου να δαμάσετε τις καλπάζουσες σκέψεις σας και να νιώσετε πιο ήρεμοι.

Χρησιμοποιήστε τη «πνευματική αποστασιοποίηση»

Το μυαλό μας συνήθως ανησυχεί για τα πράγματα που είναι πεπεισμένο ότι ισχύουν, όμως στην πραγματικότητα τις περισσότερες φορές αυτά δεν ισχύουν. Μπορείτε να ισορροπήσετε την τάση του μυαλού σας να προβλέπει το χειρότερο αποτέλεσμα μίας κατάστασης με το να σκέφτεστε εναλλακτικά σενάρια που θα έχουν θετικό αποτέλεσμα. Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι ο σύζυγός σας φαίνεται απόμακρος και παράλληλα αρχίζει να στέλνει και να δέχεται πολλά email. Εσείς σκέφτεστε αμέσως ότι μάλλον έχει εξωσυζυγική σχέση. Ένα εναλλακτικό σενάριο είναι, ότι αυτή την περίοδο χρειάζεται να εργάζεται επιπλέον ώρες πάνω σε ένα project που έχει αναλάβει στη δουλειά του. Αναλύστε τι είναι πιο πιθανό να συμβαίνει και αν δεν βγάζετε νόημα με τις σκέψεις σας, καλύτερα να τον ρωτήσετε. Τις περισσότερες φορές, το χειρότερο σενάριο που το μυαλό σας επεξεργάζεται, δεν είναι και αυτό που συμβαίνει.


Εστιάστε στο παρόν

Η συγκέντρωσή σας στο παρόν, θα σας βοηθήσει να αποδεχθείτε αλλά και να απελευθερωθείτε από αυτό που δεν μπορείτε να ελέγξετε. Θα σας βοηθήσει επίσης να συνειδητοποιήσετε, ότι δεν μπορείτε να αλλάξετε το παρελθόν σας και ότι το μέλλον σας δεν έχει συμβεί ακόμα, για αυτό και είναι χάσιμο χρόνου να συνεχίζετε να επικεντρώνετε τη σκέψη σας σε αυτά. (Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν έχετε επίγνωση για το τι συνέβη στο παρελθόν ή για το τι πρόκειται να συμβεί στο μέλλον.) Στη συνέχεια, δοκιμάστε να πάρετε μια βαθιά ανάσα και αναρωτηθείτε για το πώς αισθάνεστε.


Κρατήστε σημειώσεις

Η συγγραφή των αγωνιών σας στο χαρτί, σας επιτρέπει να τις αξιολογήσετε οποιαδήποτε στιγμή θέλετε αργότερα. Δεν χρειάζεται να τις απορρίψετε εξ ολοκλήρου και μπορείτε να αισθάνεστε ασφάλεια γνωρίζοντας ότι είστε σε θέση να τις επανεξετάσετε όποτε επιθυμείτε. Επίσης, η ενέργεια που ασκείτε να τις γράψετε, δεσμεύει το μυαλό σας και μειώνει τη δύναμη των καλπάζουσων σκέψεων σας. Όταν οι σκέψεις μένουν μόνο στο μυαλό σας, αισθάνεστε ένα χάος, ενώ η γραπτή τοποθέτησή τους, τις οργανώνει. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε χαρτί και μολύβι ή έναν υπολογιστή, ανάλογα με το τι σας εξυπηρετεί καλύτερα. Αφού έχετε αφιερώσει μερικά λεπτά στο να οργανώσετε τις σκέψεις σας και να τις μεταφέρετε στο χαρτί ή στην οθόνη του υπολογιστή σας, το μυαλό σας θα είναι πιο ήρεμο. Εάν θέλετε, μπορείτε να θέσετε ένα χρονικό όριο για να τις ξαναδιαβάσετε, να κάνετε ένα διάλειμμα και να επιστρέψετε αργότερα για να τις αξιολογήσετε.

Πάρτε βαθιές ανάσες

Οι βαθιές ανάσες μετατοπίζουν την αντίδραση μάχης ή φυγής του συμπαθητικού νευρικού συστήματος, στη χαλαρή αντιμετώπιση του παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος. Δοκιμάστε να μετρήσετε μέχρι το τρία καθώς εισπνέετε και μέχρι το πέντε καθώς εκπνέετε. Δώστε προσοχή μόνο στην αναπνοή σας, καθώς προσπαθείτε να την επιβραδύνετε. Το μυαλό σας θα περιπλανηθεί, αλλά προσπαθείστε να συγκεντρωθείτε στην αναπνοή σας.

Οποιαδήποτε από αυτές τις τεχνικές αποφασίσετε να χρησιμοποιήσετε, θα χρειαστεί τακτική άσκηση για μεγάλο χρονικό διάστημα προκειμένου να δείτε αποτελέσματα. Δυστυχώς, πολλοί άνθρωποι περιμένουν άμεσα αποτελέσματα και εγκαταλείπουν την προσπάθεια πολύ σύντομα. Αντί αυτού, χρειάζεται να είστε συνεπείς και υπομονετικοί λόγω ότι χρειάζεται χρόνος για να αναπτυχθούν οι νέες συνήθειες.

Αν διαπιστώσετε ότι δεν είστε σε θέση να θέσετε τις καλπάζουσες σκέψεις σας υπό έλεγχο, σκεφτείτε το ενδεχόμενο να συμβουλευτείτε έναν ψυχολόγο. Οι αγχωτικές σκέψεις μπορεί να αποτελούν μέρος μιας ψυχικής διαταραχής που μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά με την ψυχοθεραπεία ή τη φαρμακευτική αγωγή ή με το συνδυασμό και των δύο.

Πηγή: http://www.psychologynow.gr/psyhopathologia/pos-na-stamatisete-tin-yperanalysi-ton-skepseon-sas

Read More

Το συνάισθημα του θυμού. Μύθοι και αλήθειες.

Όλοι ξέρουμε τι είναι ο θυμός αφού κάθε άνθρωπος τον έχει βιώσει είτε ως ενόχληση ή ως ξέσπασμα. Είναι ένα απολύτως φυσιολογικό, συνήθως υγιές συναίσθημα. Όμως όταν σε κάνει να χάνεις τον έλεγχο είναι δυνατό να δημιουργηθούν προβλήματα- στη δουλειά, στις προσωπικές σχέσεις και γενικότερα στην ποιότητα ττης ζωής του ατόμου. Και όλο αυτό μπορεί να σε κάνει να νιώθεις έρμαιο ενός απρόβλεπτου και πολύ δυνατου συναισθήματος.

Κατανοώντας το θυμό

Το άισθημα του θυμού δεν είναι ούτε καλό, ούτε όμως και κακό. Είναι απόλυτα φυσιολογικό και υγιές να είναι καποιος θυμωμένος όταν δεν του έχουν φερθεί σωστά ή θεωρεί ότι έχει αδικηθεί. Το σνάισθημα δεν έιναι το πρόβλημα. Αυτό που κάνει τη διαφορά είναι το τι κάνουμε όταν έχουμε αυτό το συναίσθημα. Ο θυμός γίνεται πρόβλημα όταν βλάπει το άτομο που το βιώνει ή/και τους γύρω του.

Όταν εξοργίζεστε ενδέχεται να νιώθετε ότι δεν μπορείτε να το ελέγξετε και ότι δεν υπάρχει τίποτα που να μπορείτε να κάνετε για να «δαμάσετε το τέρας». Ωστόσο έχετε πολύ περισσότερο έλεγχο του θυμού σας από ότι νομίζετε. 

Η φύση του θυμού

Σύμφωνα με τον Charles Spielberger, PhD, ψυχολόγο που ειδικέυεται στη μελέτη του θυμού, ο θυμός είναι «μια συναισθηματική κατάσταση, η ένταση της οποίας ποικίλει από μια ελαφά ενόχληση σε σφοδρή οργή». Όπως άλλα συναισθήματα, συνοδεύεται από μια σειρά βιολογικών αλλαγών. Όταν θυμώνει κανείς, η καρδιά του χτυπάει πιο γρήγορα, η πίεση του αίματος αυξάνεται, όπως και το επίπεδο της ενέργειας και των ορμονών, της αδρεναίνης και της νοραδρεναλίνης.

Ο θυμός μπορεί να προκαλείται από εσωτερικά ή εξωετρικά ερεθίσματα. Μπορεί κάποιος να είναι θυμωμένος με ενα συγκεκριμένο άτομο (π.χ.  με ένα συνάδελφό του στη δουλειά) ή με ένα γεγονός (π.χ. κίνηση στο δρόμο ή η ακύρωση ενός ραντεβού). Μπορεί όμως να προκαλείται και λόγω ανησυχίας ή έντονου συλλογισμού για κάποιο προσωπικό πρόβλημα. Έντονες αναμνήσεις, τραυματικα ή εξοργιστικά γεγονότα που συνέβησαν στο παρελθόν μπορεί ακόμα να πυροδοτήσουν το συνάισθημα του θυμού στο άτομο όταν τα ανακαλεί.

Η έκφραση του θυμού

Ο ενστικτώδης, φυσικός τρόπος να εκφράσει κάποιος το θυμό του είναι να αντιδράσει με έντονο τρόπο. Είναι μια φυσική, προσαρμοστική αντίδραση στην απειλή. Πυροδοτεί έντονα συνήθως επιθετικά συναισθήματα και συμπεριφορές, ώστε να επιτρέψουν στο άτομο που απειλείται να αμυνθεί και να υπερασπιστεί τον εαυτό του όταν δέχεται επίθεση. Επομένως, το συνάισθημα του θυμού ως ένα βαθμό είναι απαράιτητο για την επιβίωση του ατόμου.   

Από την άλλη όμως, δεν είναι φυσιολογικό να επιτίθεται κανείς σε οποιονδήποτε ή οτιδήποτε  τον εκνευρίζει ή τον ενοχλεί. Οι νόμοι, οι κοινωνικές συμβάσεις και η κοινή λογική θέτουν το όρια του πόσο μακριά μπορεί να μας φτάσει ο θυμός που νιώθουμε. 

Οι άνθρωποι χρησιμοποιούμε πληθώρα συνειδητών και ασυνείδητων διαδικασιών για να αντιμετωπίσουμε το θυμό που νιώθυμε. Οι τρεις πιο βασικοί τρόποι είναι: η έκφραση του θυμού, η καταστολή του και η ηρεμία.

 Η έκφραση του θυμού με θετικό και όχι επιθετικό τρόπο έιναι ο πιο υγιής τρόπος εκδήλωσης του αισθήματος αυτού. Για να μπορέσει να το κάνει κάποιος αυτό θα πρέπει να μάθει πώς να ξεκαθαρίζει ποιες είναι οι ανάγκες του και πώς να τις ικανοποιήσει χωρίς να πληγώνει τους άλλους.  

Καταστολή: Ο θυμός μπορεί να κατασταλεί και μετά να μετατραπέι σε κάτι άλλο. Αυτό συμβαίνει όταν κάποιος κρατά μέσα του τον θυμό του δεν το επικοινωνεί σε κανέναν και επιλέγει να κάνει κάτι άλλο που να του δημιουργεί θετικά συναισθήματα. Ο σκοπός είναι να ανασταλεί ο θυμός εκέινη τη στιγμή και να διοχετευτεί η ενέργεια σε κάτι πιο παραγωγικό. Ο κίνδυνος σε αυτό τον τρόπο αντιμετώπισης του θυμού είναι ότι μη εξωτερικέυοντας ο θυμό, το συνάισθημα μπορεί να στραφεί προς το ίδιο το άτομο. Και αυτό είναι πιθανό να προκαλέσει υψηλή πίεση, υπερένταση, ακόμα και κατάθλιψη.  

Θυμός που δεν έχει εκφραστεί είναι δυνατό να προκαλέσει και άλλα προβλήματα. Ενδέχεται να οδηγήσει σε παθολογικούς τρόπους εκδήλωσης του θυμού, όπως παθητική- επιθετική συμπεριφορά ή διαμόρφωση μιας κυνικής και μονίμως εχθρικής συμπεριφοράς. Άνθρωποι που συνεχώς είναι απότομοι με  τους άλλους, κριτικάρουν τα πάντα και κάνουν κυνικά σχόλια, είναι άτομα που δεν έχουν μάθει να εκφράζουν το θυμό τους ανοιχτά. Και δυστυχώς για αυτούς, δυσκολεύονται πολύ να συνάψουν επιτυχημένες διαπροσωπικές σχέσεις.

Εσωτερική ηρεμία: Αυτό σημάινει ότι το άτομο όχι μόνο είναι σε θέση να ελέγχει τη συμπεριφρά του όταν είναι θυμωμένο, αλλά ελέγχει και τις σωματικές αντιδράσεις που αυτό προκαλεί, μειώνει το ρυθμό που χτυπά η καρδιά του και δίνει χώρο στο θυμό να υποχωρήσει.

Όταν κανένεας από τους τρεις αυτούς τρόπους δεν λειτουργούν, τότε είναι που κάποιος ή θα πληγωθεί.

Μύθοι και αλήθειες


Μύθος: Δεν πρέπει να κρατάω μέσα μου το θυμό μου. Είναι υγιές να του δίνω διεξοδο και να τον αφήνω να εκδηλωθεί.
Αλήθεια:. Στην πραγματικότητα, τα ξεσπάσματα και οι κατσάδες εντέινουν το συνάισθημα και το πρόβλημα του θυμού επανέρχεται.

Μύθος: Ο θυμός η επιθετικότητα και ο εκφοβισμός με βοηθούν να κερδίζω το σεβασμό των άλλων και να πετυχαίνω αυτό που θέλω.
Αλήθεια: Η πραγματική δύναμη δεν κερδίζεται εκφοβίζοντας τους άλλους. Οι άλλοι μπορεί να σε φοβούνται αλλά δε σε σέβονται επειδή δεν μπορείς να ελέγχεις τον εαυτό σου ή να  χειριστείς αντίθετες με τις δικές σου απόψεις. Οι άλλοι είναι πιο πρόθυμοι να σε ακούσουν και να ικανοποιήσουν τις ανάγκες σου καλύτερα αν τους το ζητήσεις με αξιοσέβαστο τρόπο.

Μύθος: Δεν μπορώ να συγκρατήσω τον εαυτό μου. Ο θυμός είναι κάτι που δεν μπορεί κανέις να το ελέγξει.
Αλήθεια: Δεν μπορείς πάντα να ελέγχεις την κατάσταση στην οποία βρίσκεσαι ή το πώς σε κάνει αυτό να νιώθεις αλλά μπορείς να ελέγξεις το πώς θα εκφράσεις το θυμό που νιώθεις. Και μπορείς να εκφράσεις το θυμό σου χωρίς να προβάινεις σε λεκτική ή σωματική βία. Ακόμα και αν κάποιος σε εξωθέι στα άκρρα είναι στο χέρι σου το πώς θα αντιδράσεις σε αυτό.

Μύθος: Η διαχείριση του θυμού (anger management) σε μαθάινει να καταπιέζεις το θυμό σου.
Αλήθεια: Δεν είναι πάντα κακό να θυμώνει κανείς. Ο θυμός είναι ένα φυσιολογικό συνάσθημα και θα εκδηλωθεί ανεξάρτητα από το πόσο θα προσπαθήσει το άτομο να τον καταπιέσει. Η διαχείριση του θυμού (anger management) έχει να κάνει με την αναγνώριση του συναισθήματος του θυμού και την εκμάθηση υγιών τρόπων έκφρασης αυτού. Αντί να καταπιέζει το θυμό του το άτομο μαθαίνει να τον χρησιμοποιεί με παραγωγικό τρόπο.

Αναζητώντας βοήθεια

Αν νομίζετε ότι ο θυμός σας σας βγάζει συχνά εκτός εαυτού και αυτό έχει σημαντικό αντίκτυπο στις σχέσεις και την καθημερινότητά σας, θα μπορούσατε να παρακολυθήσετε κάποιο πρόγραμμα συμβουλευτικής ώστε να μάθετε να διαχειρίζεστε τα πράγματα καλύτερα. Κάποιος ειδικός του χώρου, θα μπορούσε να σας δείξει τεχνικές ώστε να αλλάξετε τον τρόπο που αντιδράτε και τη συμπεριφορά σας σε περίπτωση έντονου και ανεξέλεγχτου θυμού.  Μοιραστείτε μαζί του ότι αντιμετωπίζετε πρόβλημα στη διαχείριση του θυμού σας και ότι είστε διατεθειμένοι να δουλέψετε πάνω σε αυτό το κομμάτι.

Το να αναζητάτε βοήθεια δεν είναι σημάδι αδυναμίας. Συχνά μέσα από τη δαδικασία βλέπετε ότι υπάρχουν και άλλοι άνθρωποι στη θέση σας και η αλληλεπίδραση μαζί τους θα είναι ουσιαστικά βοηθητική. 

Η θεραπευτική διαδικασία είναι ο καλύτερος τρόπος και το ασφαλέστερο πλάισιο ώστε να αναζητήσετε τις αιτίες που κρύβονται πίσω από το θυμό σας. Αν δεν γνωρίζετε γιατί θυμώνετε τόσο πολύ, είναι και δύσκολο να διαχειριστείτε το θυμό αυτό. Επίσης, είναι ένα ασφαλές πλαίσιο και για να εξασκηθέιτε στις νέες τεχνικές που έχετε μάθει για να εκφράζετε και να διαχειρίζεστε τα συναισθήματά σας.

Πολυδώρου Χριστίνα

Read More

Έφηβοι και κατάθλιψη

Μάθετε τα σημάδια της κατάθλιψης στους εφήβους και πώς μπορείτε να βοηθήσετε.

Η κατάθλιψη κατά την εφηβεία δεν είναι απλά κακή διάθεση και περιστασιακή μελαγχολία- είναι ένα σοβαρό πρόβλημα που έχει αντίκτυπο σε κάθε πτυχή της ζωής του εφήβου. Είναι πολλές φορές υπεύθυνη για υπερκατανάλωση αλκοόλ, χρήση ουσιών, βία, απέχθεια του εαυτού, ακρωτηριασμό εαυτού, ακόμα και αυτοκτονία.  Αλλά ως γονείς που νοιάζεστε για τα παιδιά σας, υπάρχουν πολλοί τρόποι να βοηθήσετε. Το να συζητάτε για το πρόβλημα και να υποστηρίζετε τον έφηβο είναι για αρχή ένας πολύ καλός τρόπος να επαναφέρετε τον έφηβο στην πραγματικότητα.

Κατανοώντας την εφηβική κατάθλιψη. 

Περιστασιακά ξεσπάσματα και κακή διάθεση είναι αναμενόμενα κατά την περίοδο της εφηβείας, αλλά η κατάθλιψη είναι κάτι διαφορετικό. Επεμβαίνοντας στην προσωπικότητα του εφήβου, προκαλεί δυσβάσταχτη θλίψη, απόγνωση και θυμό στον έφηβο.

Η κατάθλιψη κατά την εφηβεία εμφανίζεται πολύ πιο συχνά από ότι νομίζουμε. Αν και είναι κατά μεγάλο ποσοστό θεραπεύσιμη, οι έρευνες έχουν δείξει ότι ένας στους πέντε καταθλιπτικούς εφήβους λαμβάνουν αγωγή. Αντίθετα με τους ενήλικες, που έχουν τη δυνατότητα να αναζητήσουν μόνοι τους βοήθεια, οι έφηβοι εξαρτώνται από τους γονείς, τους καθηγητές ή άλλους κοντινούς τους ανθρώπους που πρέπει α αντιληφθούν τι συμβαίνει και να τους φέρνουν σε επαφή με τους ειδικούς που χρειάζεται. Επομένως, αν έχετε κάποιον έφηβο στη ζωή σας, είναι σημαντικό να γνωρίζετε πώς εκδηλώνεται η εφηβική κατάθλιψη και τι να κάνετε αν αναγνωρίσετε κάποια από τα προειδοποιητικά σημάδια αυτής.

Σημάδια και συμπτώματα της εφηβικής κατάθλιψης.

Οι έφηβοι έχουν να αντιμετωπίσουν ένα σωρό πιέσεις από τις αλλαγές που επιφέρει η ήβη, αλλά και εσωτερικές αναζητήσεις που έχουν να κάνουν με το ποιοι είναι και τι τους ταιριάζει. Η μετάβαση από την παιδικότητα στην ενήλικη ζωή επιφέρει και διαμάχες με τους γονείς, αφού οι έφηβοι διεκδικούν την ανεξαρτησία τους. Όλη αυτή η κατάσταση κάνει πολύ δύσκολη τη διάκριση μεταξύ των συμπτωμάτων της κατάθλιψης και της φυσιολογικής αντιδραστικής συμπεριφοράς ενός εφήβου. Και για να γίνουν τα πράγματα ακόμα πιο περίπλοκα, οι έφηβοι που πάσχουν από κατάθλιψη δεν είναι απαραίτητο να είναι συνέχεια μελαγχολικοί ή αποτραβηγμένοι από τους άλλους. Για μερικούς εφήβους, τα συμπτώματα της επιθετικότητας, του θυμού και της οργής είναι  πιο έκδηλα.

Μερικά από τα συμπτώματα της εφηβικής κατάθλιψης είναι τα ακόλουθα:

• Θλίψη και απελπισία
• Ευερεθιστότητα , θυμός ή εχθρότητα 
• Δακρύρροια ή συχνό κλάμα
• Απόσυρση από φίλους και την οικογένεια
• Απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες
• Αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες και τον ύπνο
• Ανησυχία και διέγερση
• Αισθήματα αναξιότητας και ενοχής
• Η έλλειψη ενθουσιασμού και κινήτρου
• Κόπωση ή έλλειψη ενέργειας
• Δυσκολία στη συγκέντρωση
• Σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονίας

Αν δεν είστε βέβαιοι αν ο έφηβος που υπάρχει στη ζωή σας πάσχει από κατάθλιψη ή απλά διανύει την περίοδο της εφηβείας,  αναλογιστείτε αν έχει κάποια από αυτά τα συμπτώματα και για πόσο διάστημα, πόσο έντονα είναι και πόσο διαφορετικά συμπεριφέρεται από ότι παλαιότερα. Αν και κάποιοι προβληματισμοί είναι αναμενόμενοι καθώς οι έφηβοι αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις της ενηλικίωσης, δραματικές αλλαγές στην προσωπικότητα, τη διάθεση ή τη συμπεριφορά που διαρκούν στο χρόνο είναι ενδεικτικά σημάδια ότι κάτι πιο σημαντικό συμβαίνει στον έφηβο και καλό θα ήταν να λάβει βοήθεια.

Η διαφορά μεταξύ εφηβικής κατάθλιψης και κατάθλιψης ενηλίκων.

Η εφηβική κατάθλιψη έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά και φαίνεται διαφορετικά από ότι η κατάθλιψη στους ενήλικες. Τα ακόλουθα συμπτώματα της κατάθλιψης είναι πιο συχνά στους εφήβους από ότι στους ενήλικες:

• Ευερεθιστότητα , θυμός ή εχθρότητα - Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, η ευερεθιστικότητα είναι επικρατέστερη της θλίψης και της μελαγχολίας στους εφήβους. Ένας έφηβος που πάσχει από κατάθλιψη μπορεί να είναι  στριφνός, εχθρικός, να ενοχλείται εύκολα ή να είναι επιρρεπής  σε ξεσπάσματα θυμού.

• Ανεξήγητα άλγη και πόνοι- Οι έφηβοι που πάσχουν από κατάθλιψη συχνά παραπονιούνται για αδιαθεσίες και φυσικά συμπτώματα, όπως πονοκέφαλος ή πόνος στην κοιλιά. Αν υποβληθεί σε εξετάσεις και δεν υπάρχει κάποιο οργανικό αίτιο, αυτοί οι πόνοι είναι πιθανό να υποδηλώνουν κατάθλιψη.


• Υπερευαισθησία στην κριτική- Οι καταθλιπτικοί έφηβοι κατακλύζονται από συναισθήματα ματαιότητας, γεγονός που τους καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτους στην κριτική, την απόρριψη και την αποτυχία. 

• Απόσυρση από κάποιος ανθρώπους, αλλά όχι όλους- Ενώ οι ενήλικες που πάσχουν από κατάθλιψη τείνουν να απομονώνονται από όλους, ο έφηβοι συνήθως κρατούν κάποιες φιλίες τους, αλλά κοινωνικοποιούνται λιγότερο από ότι πριν, απομακρύνονται από τους γονείς τους ή κάνουν παρέα με διαφορετικούς ανθρώπους από ότι παλαιότερα.

Επιπτώσεις της εφηβικής κατάθλιψης.

Οι αρνητικές επιπτώσεις της εφηβικής κατάθλιψης είναι πολύ περισσότερο από τη μελαγχολική διάθεση που έχει στο μυαλό του όποιος ακούει για κατάθλιψη. Παρακάτω παρουσιάζονται κάποιες από τις επιπτώσεις της κατάθλιψης στους εφήβους που ταυτόχρονα αποτελούν και λανθασμένους τρόπους με τους οποίους οι έφηβοι που πάσχουν από κατάθλιψη προσπαθούν να μειώσουν τη μεγάλη τους δυσφορία.

• Προβλήματα στο σχολείο. Οι έφηβοι που πάσχουν από κατάθλιψη έχουν χαμηλά επίπεδα ενέργειας και δεν μπορούν να συγκεντρωθούν εύκολα. Στο σχολείο, αυτό μπορεί να τους οδηγήσει σε μειωμένη προσοχή και συμμετοχή στο μάθημα, χαμηλότερους βαθμούς και ματαίωση στους καλούς μαθητές που δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν όπως παλαιότερα.

• Φυγή. Πολλοί έφηβοι που πάσχουν από κατάθλιψη το σκάνε από το σπίτι ή μιλούν στους δικούς τους για φυγή. Τέτοιες απόπειρες είναι πολλές φορές μια κραυγή βοήθειας από την πλευρά τους.

Αν  θέλετε να μάθετε περισσότερα για τους εφήβους που φεύγουν από το σπίτι πατήστε εδώ.

• Υπερκατανάλωση αλκοόλ ή χρήση ναρκωτικών. Οι έφηβοι μπορεί να καταφεύγουν στα ναρκωτικά ή το ποτό για να καταπολεμήσουν την κατάθλιψή τους. Δυστυχώς, η επιλογή τους αυτή κάνει τα πράγματα ακόμα δυσκολότερα. 

Αν θέλετε να μάθετε περισσότερα για τη χρήση αλκοόλ κατά την εφηβική ηλικία πατήστε εδώ.

• Χαμηλή αυτοεκτίμηση. Η κατάθλιψη ενεργοποιεί και εντείνει συναισθήματα όπως ντροπή, αποτυχία, ματαιότητα, γεγονός που φθείρει την αυτοεικόνα του εφήβου.

• Εθισμός στο Διαδίκτυο. Οι έφηβοι ενδέχεται να χρησιμοποιούν το Internet ως διέξοδο από την πραγματικότητα και τα προβλήματά τους. Ωστόσο,  η παρατεταμένη χρήση του Διαδικτύου εντείνει την απομόνωσή τους με αποτέλεσμα να γιγαντώνει τα καταθλιπτικά τους συναισθήματα.

• Ριψοκίνδυνη συμπεριφορά. Καταθλιπτικοί έφηβοι προβαίνουν συχνά σε επικίνδυνες συμπεριφορές, όπως γρήγορη οδήγηση, ανεξέλεγκτη κατανάλωση αλκοόλ, σεξ χωρίς προφυλάξεις.

• Βία. Μερικοί καταθλιπτικοί έφηβοι –συνήθως αγόρια που είναι θύματα σχολικού εκφοβισμού- γίνονται επιθετικοί. Μίσος για τον εαυτό ή η ελπίδα θανάτου μπορεί να ωθήσει μερικούς έφηβους σε βίαιη συμπεριφορά και δολοφονική οργή.

Επιπλέον, η εφηβική κατάθλιψη έχει συσχετιστεί και με άλλες διαταραχές, όπως διατροφικές διαταραχές ή αυτοτραυματισμό.

Ενθαρρύνοντας έναν καταθλιπτικό έφηβο να ανοιχτεί.

Εάν υποπτεύεστε ότι ένας έφηβος που υπάρχει στη ζωή σας μπορεί να  πάσχει από κατάθλιψη,  καλό θα ήταν να ενεργήσετε άμεσα. Ακόμα και αν δεν είστε σίγουροι ότι πρόκειται για κατάθλιψη, οι προβληματικές συμπεριφορές και τα διαφορετικά από πριν συναισθήματα που ενδεχομένως παρουσιάζει ο έφηβος είναι σημάδια του προβλήματος. 

Ανεξάρτητα από το αν τελικά πρόκειται για κατάθλιψη, μια ανησυχητικά διαφορετική συμπεριφορά καλό είναι να αναφερθεί σε κάποιον ειδικό. Όσο νωρίτερα γίνει αυτό, τόσο το καλύτερο για τον έφηβο. 

Αρχικά, με τρόπο που να δείχνει την αγάπη και το νοιάξιμό σας για τον έφηβο και χωρίς να κρίνετε τη συμπεριφορά και τα συναισθήματά του ή την κατάσταση στην οποία βρίσκεται, μοιραστείτε τις ανησυχίες σας μαζί του. Παρουσιάστε του συγκεκριμένα τα σημάδια που έχετε παρατηρήσει πάνω του που μπορεί να υποδεικνύουν καταθλιπτική συμπεριφορά και εξηγήστε τους λόγους για τους οποίους ανησυχείτε. Στη συνέχεια, ενθαρρύνετε το παιδί να μοιραστεί μαζί σας την κατάσταση στην οποία βρίσκεται.

Ο έφηβος μπορεί να είναι απρόθυμος να ανοιχτεί σε εσάς. Ενδεχομένως  ντρέπεται ή φοβάται ότι δε θα τον καταλάβετε. Ωστόσο, δεν είναι απίθανο να δυσκολεύεται να εξωτερικεύσει αυτό που νιώθει.
Εάν ισχυρίζεται ότι δεν συμβαίνει τίποτα, αλλά δεν μπορεί να δώσει κάποια εξήγηση για την αλλαγή της συμπεριφοράς του, θα πρέπει να εμπιστευτείτε το ένστικτό σας. Να έχετε στο νου σας ότι η άρνηση είναι ένας πολύ δυνατός αμυντικός μηχανισμός. 
Συμβουλές για το πώς να μιλήσετε στον έφηβο:

Υποστηρίξτε: Δείξτε του ότι είστε εκεί γι’ αυτόν ολοκληρωτικά και χωρίς       προϋποθέσεις. Μην κάνετε πολλές ερωτήσεις ( στους εφήβους δεν αρέσει να νιώθουν ότι τους λέτε τι να κάνουν) αλλά ξεκαθαρίστε ότι είστε πρόθυμοι και έτοιμοι να του προσφέρετε την υποστήριξή σας όταν τη χρειαστούν.

Να επιμένετε, αλλά ευγενικά και ήρεμα: Μην τα παρατήσετε εάν ο έφηβος σας φωνάξει κατά την πρώτη προσέγγιση. Να σέβεστε το ότι το παιδί σας ενδεχομένως δε νιώθει πολύ άνετα να συζητάει με εσάς αυτό που τον απασχολεί, αλλά ταυτόχρονα να δείχνετε το ενδιαφέρον σας και τη θέλησή σας να τον ακούσετε. 

Να ακούτε χωρίς να κάνετε κήρυγμα: Αντισταθείτε στην τάση σας να κριτικάρετε αυτά που θα σας πει ο έφηβος όταν αρχίσει να μιλάει. Το σημαντικό είναι ότι το παιδί σας μπαίνει στη διαδικασία να επικοινωνήσει μαζί σας και να σας εκφράσει τους προβληματισμούς του. Αποφύγετε να προσφέρετε αμέσως συμβουλές ή τελεσίγραφα.

Δεχτείτε τα συναισθήματά του: Μην προσπαθήσετε αμέσως να βγάλετε τον έφηβο από την κατάθλιψή του, ακόμα και αν οι λόγοι που τον φέρνουν σε αυτή την κατάσταση σας φαίνονται χαζοί ή παράλογοι. Απλά αναγνωρίστε και δεχτείτε τη θλίψη και τον πόνο που βιώνει. Εάν δεν το κάνετε, θα πιστέψει ότι δεν παίρνετε σοβαρά τις ανησυχίες, τα συναισθήματά του και αυτόν τον ίδιο.

Θεραπεία για την εφηβική κατάθλιψη

Η κατάθλιψη είναι πολύ βασανιστική εάν δεν μπει το άτομο στη διαδικασία της θεραπείας. Επομένως μην περιμένετε ελπίζοντας ότι με την πάροδο του χρόνου τα συμπτώματα θα εξαλειφθούν. Εάν αναγνωρίσετε κάποια από τα σημάδια της κατάθλιψης, αναζητήστε βοήθεια από κάποιον επαγγελματία ψυχικής υγείας.

Προετοιμαστείτε ώστε να δώσετε στον ειδικό συγκεκριμένες πληροφορίες σχετικά με τα συμπτώματα του εφήβου που έχουν υποπέσει στην αντίληψή σας. Επιπλέον, θα πρέπει να κάνετε ξεκάθαρο πόσο καιρό υπάρχουν αυτά τα συμπτώματα, πόσο επηρεάζουν την καθημερινότητα του νέου και εάν έχετε παρατηρήσει συγκεκριμένα μοτίβα τα οποία επαναλαμβάνει. Θα πρέπει επίσης να ενημερώσετε ένα υπάρχει κάποιος συγγενής με αντίστοιχη διάγνωση. 

Εάν δεν υπάρχει κάποια οργανική αιτία της δυσφορίας του εφήβου, ένας επαγγελματίας ψυχικής υγείας που γνωρίζει και παρακολουθεί παιδιά και εφήβους είναι η καλύτερη λύση.

Κατά τη διαδικασία της επιλογής του ειδικού, πάντα να λαμβάνετε υπόψη την άποψη του εφήβου. Οι έφηβοι είναι σε ηλικία που εξαρτώνται από τους γονείς τους για αποφάσεις που έχουν να κάνουν με την υγεία τους. Ωστόσο, καλό είναι να ακούτε την άποψή τους. Κανένας θεραπευτής δεν κάνει θαύματα και καμία θεραπεία δεν ταιριάζει σε όλους. Εάν ο έφηβός σας δεν νιώθει άνετα ή δεν νιώθει να συνδέεται συναισθηματικά με τον ψυχοθεραπευτή του, καλό είναι να αναζητήσετε κάποιον άλλον που θα ταιριάζει με τον έφηβο, ώστε η δουλειά που γίνεται να είναι ουσιαστική.   


Μην επαναπαύεστε στη φαρμακευτική αγωγή

Αναζητήστε να κάνετε συζήτηση με τον ειδικό που έχετε επιλέξει σχετικά με τις δυνατότητες που υπάρχουν για θεραπεία. Υπάρχουν πολλές επιλογές για τους εφήβους, μερικές από τις οποίες είναι η ατομική ψυχοθεραπεία, η οικογενειακή- ομαδική και η φαρμακευτική αγωγή. 

Η ψυχοθεραπεία είναι συχνά μια καλή εναλλακτική για κάποιες μορφές κατάθλιψης. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας, η κατάθλιψη του εφήβου είναι δυνατόν να θεραπευτεί. Εάν αυτό δεν γίνει, τότε η λήψη φαρμάκων μπορεί να επιλεχθεί. Και πάλι όμως επικουρικά της ψυχοθεραπείας. 

Αν θέλετε να μάθετε περισσότερα για την ψυχοθεραπεία πατήστε εδώ. 

Δυστυχώς, πολλοί γονείς αναγκάζονται να  επιλέξουν τη λήψη αντικαταθλιπτικών φαρμάκων, έναντι άλλων θεραπειών που είναι πιο δαπανηρές και διαρκούν πιο μεγάλο διάστημα. Ωστόσο, εκτός και αν υπάρχει αυξημένη πιθανότητα αυτοκτονίας (κατά την οποία η φαρμακοθεραπεία σε συνδυασμό με την ψυχοθεραπεία είναι μονόδρομος),  έχετε τη δυνατότητα και το χρόνο να ζυγίσετε προσεκτικά τις επιλογές σας, να πάρετε όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για την καθεμία και τελικά να επιλέξετε τον τύπο θεραπείας που εσείς κρίνετε ότι θα είναι ο καλύτερος για το παιδί σας.

Κίνδυνοι λήψης αντικαταθλιπτικών από εφήβους

Σε σοβαρές περιπτώσεις κατάθλιψης, η λήψη φαρμάκων βοηθά στην εξομάλυνση των συμπτωμάτων. Ωστόσο, τα αντικαταθλιπτικά δεν είναι πάντα η καλύτερη επιλογή όταν κάποιος έφηβος πάσχει από κατάθλιψη. Και αυτό γιατί πάνε μαζί με τις παρενέργειές τους. Είναι, λοιπόν, σημαντικό να ζυγίσετε τα οφέλη έναντι των κινδύνων  πριν πάρετε κάποια απόφαση.  

Τα αντικαταθλιπτικά και ο εφηβικός εγκέφαλος 

Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα κατασκευάστηκαν και ελέγχθηκαν σε ενήλικες, οπότε δεν είναι απόλυτα κατανοητός ο τρόπος που επενεργούν στον εγκέφαλο των εφήβων που αναπτύσσεται ακόμα. Πολλοί ερευνητές ανησυχούν ότι η χρήση τους παρεμβαίνει στη φυσιολογική ανάπτυξη του εγκεφάλου των παιδιών και των εφήβων. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος εξελίσσεται γρήγορα στους νέους και η έκθεσή του σε αντικαταθλιπτικά μπορεί να έχει αντίκτυπο στην ανάπτυξή του- ειδικά στον τρόπο που οι διαχειρίζονται το άγχος και τα συναισθήματα.

Πώς να υποστηρίξετε τον έφηβο που βρίσκεται σε θεραπεία

Όταν ο καταθλιπτικός έφηβος που βρίσκεται στη ζωή σας βρίσκεται υπό θεραπεία, το πιο σημαντικό που μπορείτε να κάνετε είναι να του δίνετε να καταλάβει ότι είστε εκεί για να τον ακούσετε και να τον υποστηρίξετε. Τώρα περισσότερο από ποτέ, ο έφηβος είναι σημαντικό να γνωρίζει ότι είναι πολύτιμος για εσάς, ότι τον αποδέχεστε και ότι νοιάζεστε για αυτόν.

• Να δείχνετε κατανόηση: Το να ζείτε με έναν καταθλιπτικό έφηβο μπορεί να είναι δύσκολη υπόθεση. Μερικές φορές μπορεί να νιώθετε εξάντληση, απόρριψη ή και απελπισία. Κατά τη δοκιμασία αυτή, είναι σημαντικό να θυμάστε ότι το παιδί σας δεν είναι «δύσκολο» επίτηδες. Υποφέρει, οπότε προσπαθήστε όσο μπορείτε να είστε υπομονετικοί και να δείχνετε κατανόηση.

• Ενθαρρύνετέ το να γυμνάζεται: Παροτρύνετε τον έφηβο να είναι δραστήριος. Η γυμναστική μπορεί να βοηθήσει πολύ στην εξάλειψη των συμπτωμάτων της κατάθλιψης, επομένως βρείτε τρόπους να την εντάξετε στη καθημερινότητα του εφήβου. Κάτι πολύ απλό, όπως το να βγάζει καθημερινά το σκύλο για βόλτα ή να κάνει βόλτα με το ποδήλατό του, μπορεί να είναι πολύ ευεργετικό.

• Ενθαρρύνετε την κοινωνική δραστηριότητα: Το μόνο που κάνει η απομόνωση είναι να κάνει τα πράγματα χειρότερα. Επομένως, δώστε ώθηση στον έφηβο να βρίσκεται με τους φίλους του ή να προσπαθήσει να κοινωνικοποιηθεί. Προσφερθείτε να πάτε κάπου τον έφηβο με τους φίλους του ή προτείνετέ του κοινωνικές δραστηριότητες που μπορεί να του φανούν ενδιαφέρουσες, όπως ομαδικά αθλήματα ή συμμετοχή σε ομάδες τους σχολείου.

• Εμπλακείτε στη θεραπεία του: Σιγουρευτείτε ότι ο έφηβος ακολουθεί όλες τις οδηγίες του θεραπευτή του και ότι πηγαίνει στη θεραπεία του. Είναι πολύ σημαντικό να παίρνει την αγωγή του σωστά. Παρατηρείστε τις αλλαγές στην κατάσταση του εφήβου και επικοινωνήστε με το γιατρό του αν δείτε ότι τα συμπτώματα χειροτερεύουν. 

• Ενημερωθείτε σχετικά με την κατάθλιψη: Ακριβώς όπως θα κάνατε αν το παιδί σας έπασχε από μια ασθένεια για την οποία γνωρίζετε ελάχιστα, έτσι και τώρα καλό είναι να ενημερωθείτε και να πάρετε όσες  περισσότερες πληροφορίες γίνεται σχετικά με την ασθένεια. Όσο περισσότερα ξέρετε τόσο πιο έτοιμος είστε να βοηθήσετε τον νέο με τη θεραπέια του. Ενθαρρύνετε τον να μάθει και εκείνος σχετικά με αυτό που περνάει όσα περισσότερα μπορεί. Με αυτόν τον τρόπο θα καταλάβει ότι δεν είναι μόνος, υπάρχουν κι άλλοι νέοι στην ίδια κατάσταση.

Η όλη διαδικασία της θεραπείας θα είναι δύσκολη και απαιτητική, γι΄αυτό  χρειάζεται να είστε υπομονετικοί. Να αναγνωρίζετε και να χαίρεστε για κάθε μικρή νίκη και να είστε προετοιμασμένοι για σκαμπανεβάσματα και μικρά πισωγυρίσματα. Και αυτά στο πρόγραμμα είναι. Όσο κάνετε ότι είναι απαραίτητο για να βοηθήσετε τον έφηβο, κάνετε σωστά τη δουλειά σας.

Οικογενειακή συμβουλευτική

Σαν γονιός που καλέιται να αντιμετωπίσει την εφηβική κατάθλιψη, θα πιάσετε την εαυτό σας να δίνει όλη την ενέργεια κι την προσοχή του στο πρόβλημα. Με αυτόν τον τρόπο, είναι πιθανό να παραμελείτε τις δικές σας ανάγκες ή τις ανάγκες των υπολοίπων μελών της οικογένειας. Καθώς το να παρέχετε  βοήθεια στον έφηβο που τη χρειάζεται θα πρέπει να είναι στις προτεραιότητές σας, είναι σημαντικό η οικογένειά σας να μένει δυνατή και υγιής.

• Να προστατεύετε τον εαυτό σας. Προκειμένου να βοηθήσετε τον έφηβο θα πρέπει να είστε υγιείς  και θετικοί. Επομένως δεν είναι σωστό να αγνοείτε τις δικές σας ανάγκες. Το άγχος και η αγωνία σας είναι δυνατό να επηρεάζει τη δάθεση και τα συναισθήματά σας, επομένως είναι σημαντικό να βοηθάτε τον εαυτό σας να ανταπεξέλθει, φροντίζοντας να τρέφεστε σωστά, να κοιμάστε ικανοπιητικά και να φροντίζετε να υπάρχουν στο καθημερινό σας πρόγραμμα πράγματα που σας ευχαριστούν. 

• Αναζητήστε υποστήριξη. Φροντίστε να παίρνετε τη συναισθηματική υποστήριξη που χρειάζεστε. Απευθυνθύτε σε φίλους ή σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας. Είναι πολύ λογικό να νιώθετε πελαγωμένοι, θυμωμένοι αβοήθητοι, ακόμα και θυμωμένοι. Το σημαντικό είναι να μιλατε για αυτά τα συναισθήματα, καθώς και για τον τρόπο που βιώνετε την κατάθλιψη του παιδιού σας, παρά να καταπιέζετε τα συναισθήματά σας.

• Ανοιχτείτε στην οικογένεια. Μην κρύβεστε πίσω από το δάχτυλό σας με σκοπό να προστατέψετε τα υπόλοιπα παιδιά της οικογένειας. Τα παιδιά το αντιλαμβάνονται όταν κάτι δεν πάει καλά. Όταν τα κρατάτε στο σκοτάδι, η φαντασία τους μπορεί να φτιάξει ακόμα χειρότερα  σενάρια. Να είστε ειλικρινείς σχετικά με το τι συμβαίνει και αφήστε τα παιδία να κάνουν όσες ερωτήσεις θέλουν και να μοιραστούν τα συναισθήματά τους για αυτό που συμβαίνει.

• Προστατεψτε τα αδέρφια. Η κατάθλιψη μπορεί να προκαλέσει άγχος και αγωνία σε όλα τα μέλη της οικογένειας. Γι’ αυτό φροντίστε τα υπόλοιπα αδέρφια να λάβουν ξεχωριστή προσοχή και επαγγελματική βοήθεια σε περίπωση που θεωρείτε ότι δεν είναι σε θέση να διαχειριστούν την κατάσταση μόνα τους. 

• Αποφύγετε να αποδώσετε ευθύνες. Είναι εύκολο να κατηγορήσετε τον εαυτό σας ή άλλα μέλη της οικογένειας για την κατάσταση. Αυτό μόνο άγχος και δυσφορία μπορεί να προσφέρει στην ήδη αγχωμένη ατμόσφαιρα του σπιτιού. Επιπλέον, η κατάθλιψη οφείλετεαι σε μεγάλο αριθμό παραγόντων και είναι σχεδόν απίθανο να οφείλεται σε κάποιον συγκεκριμένο άνθρωπο- εκτός αν μιλάμε για περιπτώσεις παραμέλησης ή κακοποίησης.

Πολυδώρου Χριστίνα

Read More